Z okazji  Światowego Dnia Środowiska Centrum UNEP/GRID-Warszawa wystartowało z kampanią „Zielona Wstążka Dla Planety”, której  celem jest wzrost świadomości społecznej, dotyczącej problemu zanieczyszczenia powietrza oraz pokazanie, jak nasze codzienne wybory wpływają na jego jakość. Z tej okazji w Ministerstwie Środowiska odbyła się debata ekspercka “W drodze po czyste powietrze i lepszy klimat”. Motywem przewodnim obchodów w 2019 roku jest hasło „Beat Air Pollution”.

Podczas debaty eksperckiej w Ministerstwie Środowiska zorganizowanej w ramach kampanii „Zielona Wstążka #DlaPlanety” Minister Środowiska Henryk Kowalczyk powiedział: – Główną przyczyną nieodpowiedniej jakości powietrza w Polsce jest niska emisja z rozproszonych indywidualnych źródeł spalania w ramach sektora bytowo-komunalnego, dlatego we wrześniu ubiegłego roku ogłosiliśmy ogólnokrajowy Program Priorytetowy „Czyste Powietrze”. Podstawowym celem programu jest poprawa efektywności energetycznej istniejących budynków oraz zdecydowane zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery z budynków mieszkalnych. Perspektywa czasowa tego programu to najbliższych 10 lat, a jego łączny budżet to 25 mld EUR. Szacujemy, że w ramach programu możliwa będzie wymiana ok. 3 mln szt. nieefektywnych źródeł ciepła, co w rezultacie może przynieść efekt ekologiczny w postaci ograniczenia emisji zanieczyszczeń.

Podczas wydarzenia eksperci przypominali, jak ważną rolę w przemianach na różnych szczeblach władzy pełni świadomość ekologiczna. – Nie mówi się co dziennie o tym, jak działają pyły nisko zawieszone PM10 i PM2,5. Nie mówimy na co dzień, że przenikają do łożyska, że dzieci rodzą się z mniejszą masą urodzeniową ciała (…) albo że często rak płuc nie wynika bezpośrednio z powodu palenia papierosów, a chociażby właśnie z zanieczyszczenia powietrza – wskazywała prezes zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Warszawie Anna Król – To jest bardzo poważny problem, o którym musimy teraz mówić – dodała.

Natomiast dyrektor Centrum UNEP/GRID-Warszawa Maria Andrzejewska, przypomniała najnowsze dane, zgodnie z którymi po raz pierwszy w historii pomiarów stężenie dwutlenku węgla w atmosferze przekroczyło poziom 411 ppm (części na milion). – 18 z 19 najcieplejszych lat w historii prowadzenia badań, miały miejsce po roku 2001. (…) Niech dane te brzmią zawsze jak sygnał ostrzegawczy – mówiła Maria Andrzejewska.

Jak podkreślił Matthew Billot z UN Environment, w tym właśnie celu powstają raporty analizujące aktualny stan środowiska. Przedstawił on główne wnioski wynikające z opublikowanego w marcu br. raportu Global Environment Outlook 6 „Zdrowa planeta, zdrowi ludzie”. Raport ten stanowi ponad 700 stronicową ocenę stanu środowiska naturalnego. Jak mówił Billot, dane wynikające z tego typu opracowań naukowych mają na celu kształtowanie świadomości ekologicznej, a tym samym polityk klimatycznych.

– Coraz częściej zarówno inwestorzy, jak i firmy zwracają uwagę na to, by móc pokazać, że są odpowiedzialni w kwestiach środowisko – zauważył Lech Gałkowski, dyrektor Departamentu Bankowości Inwestycyjnej Santander Bank Polska. Jak zauważyła przedstawicielka IKEA Polska Katarzyna Dulko-Gaszyna, „biznes nie jest wyizolowaną formą”.

UNEP-GRID Warszawa w swojej kampanii Zielona Wstążka dla Planety zainspirował się tegorocznym hasłem dnia Ochrony Środowiska – #BeatAirPollution. W ramach akcji można przypiąć symboliczną zieloną wstążkę zarówno dosłownie, jak i wirtualnie (Zielona Wstążka w ramce po prawej). Celem kampanii jest wzrost świadomości społecznej, dotyczącej problemu zanieczyszczenia powietrza oraz pokazanie, jak nasze codzienne wybory wpływają na jego jakość.

Najściślej związany z naszym stanem zdrowia oraz wspomnianymi chorobami i zgonami jest pył PM2,5, emitowany przez silniki spalinowe, elektrownie, przy produkcji przemysłowej oraz spalaniu biomasy, węgla i nafty. Innym źródłem zanieczyszczeń jest ozon przypowierzchniowy, powodujący problemy z układem oddechowym – włącznie z astmą. Swoją rolę odgrywa też metan ze składowisk odpadów oraz emisje z silników Diesla. UN Environment oraz Światowa Organizacja Meteorologiczna oszacowały, że obniżenie poziomów emisji trujących gazów z kluczowych ich źródeł, takich jak ruch uliczny, piece, odpady, rolnictwo czy przemysł pomogłoby w obniżeniu wzrostu globalnej temperatury do roku 2050 aż o 0,5 stopnia Celsjusza.

Niezależnie od tego, kim jesteśmy – pracownikiem, konsumentem, przedsiębiorcą, politykiem czy samorządowcem, mamy do odegrania istotną rolę w walce z zanieczyszczaniem powietrza. – Dobra wiadomość jest taka, że lepsze planowanie przestrzenne, bardziej efektywne energetycznie budynki, wysokiej jakości transport zbiorowy, trasy piesze i rowerowe czy wychwytywanie emisji metanu ze ścieków i składowisk odpadów mogą przyczynić się do obniżenia poziomów zanieczyszczeń, w tym wpływających na klimat, i w efekcie do poprawy stanu naszego zdrowia – mówi Maria Andrzejewska, Dyrektor UNEP/GRID Warszawa, organizator kampanii.

To właśnie nad jakością powietrza w przyszłości rozmawiali podczas debaty w warszawskim pawilonie Zodiak przedstawiciele młodzieży oraz środowisk naukowych. – Jesteśmy świadkami zachwiania dotychczasowych wzorców pogodowych, co powoduje niepokój o katastrofalne konsekwencje dla przyszłości naszej, zagrożonych gatunków czy ekosystemów. Musimy sobie uświadomić, że to nasze sprawy, bo Ziemia to wspólny dom, bez granic, podziałów i różnic. Czas działać! – podkreślił uczestniczący w panelu Krzysztof Kotela-Cios, Batory dla Zrównoważonego Rozwoju.

Podczas debaty młodych przedstawicielka UNICEF zauważyła także, że zanieczyszczenie powietrza to jeden z najbardziej palących problemów współczesnego świata, który wpływa bezpośrednio na życie dzieci i młodzieży. – Toksyny i zanieczyszczenia, które wdychamy przyczyniają się do wielu chorób, zagrażają zdrowiu i życiu młodych ludzi. Dlatego dla UNICEF tak istotne jest, aby głośno o tym alarmować oraz włączać młodych ludzi w debatę na ten temat. Głos młodzieży musi być wysłuchany i co ważniejsze: wzięty pod uwagę. Każdy młody człowiek ma prawo żyć w warunkach, które pozwolą mu się zdrowo rozwijać – dodała Małgorzata Połowniak-Dąbrowska, Manager Projektów Edukacyjnych UNICEF Polska.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 90% ludzkości oddycha powietrzem, które nie spełnia rekomendowanych przez nią norm. Co dziewiąta śmierć na świecie spowodowana ma być przez zanieczyszczenie powietrza. 7 milionów ludzi ma co roku przedwcześnie umierać na schorzenia, powiązane z jego niską jakością – szacunki dla Polski mówią o ponad 45 tysiącach spowodowanych smogiem zgonów.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na świat nie kończy się jednak na naszym zdrowiu. Ich emisje powiązane są również z emisjami substancji, wpływających na pogłębianie się kryzysu klimatycznego.

Jakość powietrza może mieć wpływ na zmiany klimatu i odwrotnie. Mowa nie tylko o dwutlenku węgla, ale również o metanie z hodowli zwierząt na pożywienie, emisjach generowanych przez transport samochodowy, czy np. sadzy, będącej efektem spalania m.in. w gospodarstwach domowych.

Na stan powietrza, którym oddychamy i którego jakość determinuje warunki naszego życia, mają wpływ również wzorce naszej produkcji i konsumpcji. Niskie wskaźniki odzysku odpadów oznaczają w efekcie przekazywanie ich na składowiskach, gdzie dochodzi do emisji gazu wysypiskowego. Stawianie na indywidualny, napędzany paliwami kopalnymi transport samochodowy czy na spalania niskiej jakości paliw w piecach skutkuje emisjami substancji, takich jak pyły zawieszone czy tlenki azotu.

Zanieczyszczenia te stanowią szczególne zagrożenie dla już wrażliwych grup społecznych. W wypadku dzieci, ze względu na ich niski wzrost i szybszy oddech, narażone są one na kontakt z wyższymi poziomami zanieczyszczeń niż dorośli. Wyższe stężenia znajdziemy w okolicach arterii komunikacyjnych czy na obszarach o niskiej ilości i jakości terenów zielonych – obszarach, które często borykają się również z problemami społecznymi.

Walka z zanieczyszczeniami powietrza może – poza poprawą naszego zdrowia – przynieść również realne korzyści ekonomiczne, związane m.in. z redukcją kosztów, związanych ze zwolnieniami z pracy czy kosztami leczenia. Jeszcze w roku 2013 Bank Światowy oszacował ich globalną wartość na 225 miliardów dolarów. W roku 2020 mogą one kształtować się w przedziale 243-775 miliarda euro.

Czyste powietrze powinno stać się fundamentem międzysektorowej współpracy we wszystkich branżach gospodarki. Nie powinniśmy zapominać o nim również jako konsumenci, decydując się na podejmowanie świadomych decyzji, dotyczących naszych zakupów, sposobów przemieszczania się po okolicy, korzystania z energii, diety czy gospodarowania odpadami.

Swoją rolę mają do odegrania samorządy lokalne. Wykorzystując doświadczenia miast i wsi z Polski i ze świata mogą działać na rzecz promowania efektywności energetycznej budynków i przyłączania do sieci ciepłowniczych, zwiększania dostępu do terenów zielonych, odnawialnych źródeł energii czy wysokiej jakości, komfortowego transportu publicznego.

Władze na szczeblu centralnym mają do dyspozycji szereg narzędzi prawnych, które wykorzystać mogą do promowania rozwoju przyjaznej dla ludzi i środowiska, niskoemisyjnej gospodarki. Wymienić tu można wprowadzanie norm emisji (np. w przemyśle czy w sektorze energetycznym), narzędzia fiskalne i regulacyjne, wspieranie rozwoju transportu zbiorowego czy tworzenie warunków dla wzrostu innowacyjności w zakresie zielonych technologii.

Transformacja ta nie powiedzie się bez przekonania biznesu do modyfikowania swojej oferty i modeli funkcjonowania, unikania konfliktów z lokalnymi społecznościami czy wykorzystywania współpracy ze środowiskami naukowymi na rzecz rozwiązań, realizujących ideę zmniejszającej zapotrzebowanie na surowce i energię gospodarki o obiegu zamkniętym, w której odpad jednego przedsiębiorstwa staje się cennym towarem dla innego.

Rosnąca świadomość społeczna, dotycząca negatywnych skutków degradacji środowiska, smogu czy kryzysu klimatycznego oznacza, że wspomniani przed chwilą aktorzy życia społecznego, gospodarczego i politycznego coraz częściej będą trafiać pod lupę obywateli/konsumentów. Alarmy Smogowe czy inicjatywy, takie jak Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, angażują w swe działania osoby, którym nie jest wszystko jedno.

Międzynarodowa kampania UN Environment #BeatAirPollution, czy realizowania w jej duchu w Polsce Zielona wstążka #DlaPlanety, mają wesprzeć wspólne przechodzenie przez proces zmiany, pokazując dobre praktyki i kreując instytucje o wysokiej świadomości ich wpływu na otoczenie społeczne i środowiskowe.

Fakty o zanieczyszczeniu powietrza:

• 92% ludzkości oddycha zanieczyszczonym powietrzem.
• Zanieczyszczenia powietrza kosztują globalną gospodarkę 5 bilionów dolarów rocznie.
• Przypowierzchniowe zanieczyszczenia ozonem mogą przyczynić się do zmniejszenia poziomu plonów o 26% do roku 2030.
• Zanieczyszczone powietrze jest jednym z ważniejszych czynników chorobowych i przyczynia się do przedwczesnej śmierci ok. 7 milionów ludzi na całym świecie.
• W roku 2016 ekspozycja na pyły PM2,5 przyczyniła się do skrócenia o rok przeciętnej oczekiwanej długości życia na świecie.
• Trzema największymi czynnikami śmierci na świecie, powiązanymi z zanieczyszczeniem powietrza, są zawały (2,2 miliona zgonów), choroby serca (2 miliony) oraz schorzenia i rak płuc (1,7 milionów).

  

Jak twierdzą organizatorzy kampanii „Zielona Wstążka #DlaPlanety” dbając o czyste powietrze należy zacząć od działań zmniejszających szkodliwy wpływ ludzi na środowisko, dlatego dają przykład, co każdy z nas może zrobić dla środowiska:

1. Zadbaj o swoje odpady i zmniejsz związane z nimi emisje – kompostuj żywność oraz resztki z ogródka, oddawaj do recyklingu odpady nieorganiczne, używaj ponownie torby na zakupy.
2. Nigdy nie pal śmieci – takie działanie bezpośrednio wpływa na zanieczyszczenie powietrza.
3. Gotuj i ogrzewaj z głową – spalanie węgla czy biomasy (np. drewna) wiąże się z zanieczyszczeniem powietrza wewnątrz (gdy chodzi o gotowanie) i na zewnątrz (ogrzewanie) budynków. Sprawdzaj efektywność domowych systemów grzewczych oraz kuchenek, wybierając rozwiązania oszczędzające pieniądze i chroniące Twoje zdrowie.
4. Używaj transportu publicznego, roweru lub własnych nóg. Jeśli już musisz mieć auto zastanów się nad opcją nisko- lub zeroemisyjną. Silniki diesla – szczególnie te starsze – generują emisje cząsteczek silnie absorbujących promieniowanie słoneczne (ang. black carbon), które jednocześnie zwiększa ryzyko zachorowania na raka oraz przyczynia się do zmian klimatu.
5. Oszczędzaj energię – wyłączaj nieużywane przez siebie światło czy sprzęt elektroniczny. Jeśli możesz przejdź na oświetlenie typu LED, będące nietoksyczną alternatywą dla zawierających rtęć świetlówek kompaktowych (CFL). Sprawdź możliwość zainstalowania kolektorów słonecznych na dachu, umożliwiających tanie ogrzewanie wody, albo instalacji fotowoltaicznych – czystego i zdrowego źródła energii.
6. Domagaj się zmian – wezwij lokalnych liderów do przyjęcia standardów jakości powietrza zgodnych z zaleceniami WHO. Wspieraj działania, które przyczynią się wzmocnienia standardów emisyjności i ułatwią kupowanie czystszych pojazdów, efektywnych energetycznie urządzeń oraz zmniejszanie energochłonności budynków.
7. Sprawdzaj jakość powietrza – codziennie monitoruj poziomy zanieczyszczeń oraz ostrzeżenia ze strony władz lokalnych i centralnych po to, by ograniczyć aktywność na zewnątrz i rezygnować z pobytu w miejscach o podwyższonym poziomie zanieczyszczeń.
8. Planuj przebywanie poza domem – zmień swoje nawyki tak, by nie wychodzić w okresie największych zanieczyszczeń. W wielu miastach takimi porami, w związku z godzinami szczytu, jest późny poranek oraz wczesny wieczór.
9. Znaj swoją okolicę – istnieje szereg dowodów na to, że dzieci i dorośli żyjąc bądź spędzając sporo czasu w pobliżu ruchliwych dróg mogą być bardziej narażeni na dolegliwości zdrowotne, związane z niską jakością powietrza.
10. Unikaj korków, wyboru samochodów w trakcie godzin szczytu oraz – jeśli już nim podróżujesz – otwierania okien. Unoszące się spaliny mogą zwiększać stopień zanieczyszczenia powietrza w Twoim samochodzie.
11. Oceń ryzyko – ustal ze swoim lekarzem czy otoczenie, w którym żyjesz, może zwiększać Twoją podatność na zanieczyszczenie powietrza – tak, by mieć możliwość kontroli nad sytuacją.
12. Korzystaj z efektywnej ochrony – jeśli w okolicy, w której mieszkasz, sugerowane jest używanie maseczki na twarz, sprawdź w zaufanych źródłach, czy ma ona dostatecznie silny filtr. Wiele z nich nie jest w stanie przefiltrować pyłów zawieszonych (PM 2,5 i mniejszych), które są jedną z najbardziej szkodliwych substancji zanieczyszczających powietrze.

Kampania społeczna  potrwa do końca 2019 roku, promując prośrodowiskowe działania. Więcej informacji na http://www.dlaplanety.pl/o-kampanii.

Kampanię „Zielona Wstążka #DlaPlanety”, objętą honorowym patronatem przez Bank Światowy, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, Ministerstwo Środowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska  i Gospodarki Wodnej, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce.

Zdjęcia: Centrum UNEP/GRID-Warszawa